De conservatieve reflex van links.

De Nederlandse verzorgingsstaat is al jaren in crisis. Steeds oplopende kosten maken het sociale zekerheidsstelsel in toenemende mate onbetaalbaar. Steeds meer regels en wetten vragen meer bureaucratie en daarmee staat de uitvoerbaarheid onder druk. En misschien het minst concrete, maar voor mij het pijnlijkste kenmerk van deze crisis: het veranderende gedrag van de Nederlandse burgers. Aan de ene kant maken steeds meer mensen zoveel mogelijk gebruik van de regels, want daar hebben ze recht op. Of het ook nodig is, schijnt van minder belang. En aan de andere kant, steeds meer mensen verliezen hun kwetsbare medeburgers uit het oog. Zorgen voor mensen, dat is immers een taak voor de overheid.

Dat het mis is gegaan is niemands fout. De verzorgingsstaat is een organisch geheel van wetten, in de loop der jaren gegroeid met een sterk ad-hoc karakter. Een vroeg voorbeeld, het kinderwetje van Van Houten (1874), overigens een liberaal, regelde dat kinderen onder de twaalf jaar niet meer mochten werken, maar naar school moesten. Het is een voorbeeld van hoe je met een wet, één misstand probeert op  te lossen. Zo kwamen er ook wetten over de kwaliteit van huizen, de veiligheid op de werkplaats, en uiteindelijk ook allerlei inkomensverzekeringen. En daarmee hield het niet op, want toen de overheid het gevoel had dat het elke burger van tenminste een inkomen had voorzien, moest er ook wat gedaan worden aan het welzijn.

Zo werd de verzorgingsstaat steeds groter, duurder en moeilijker uitvoerbaar. En dat moet een keer ophouden. Dus zoekt de overheid al jaren naar oplossingen. Tot nog toe met (te) weinig succes. Volgens mij heeft dat te maken met de ontstaansgeschiedenis van de verzorgingsstaat. Steeds weer werden er wetten en regels bij bedacht die nu zo'n complex geheel vormen dat niemand nog het overzicht heeft over wat er allemaal is, en wie het allemaal uitvoert. En er is dus ook geen overzicht over wat wel goed werkt en over wat niet goed werkt. Probeer dan als overheid maar eens bij te sturen. Het lukt al jaren niet.

De huidige coalitie van VVD en CDA ziet zich dus opnieuw geconfronteerd met een sociaal zekerheidsstelsel in crisis. En die crisis is nijpend. De na-oorlogse babyboomers worden nu 65. En de economische crisis doet de vraag bij allerlei sociale wetten toenemen en de inkomsten nemen af. Deze coalitie kiest voor drastische oplossingen. Het voert te ver om alles hier te behandelen, maar wetten worden samengevoegd en versimpeld, belangrijke onderdelen worden gedecentraliseerd naar de gemeenten en misschien het voornaamste: open-einde regelingen worden omgezet in regelingen met een budget. Zodat de kosten beheersbaar worden. Dit alles met forse bezuinigingen.

Ik ben niet overal voorstander van, en vooral de snelheid en de omvang van alle wijzigingen baart me zorgen. Kwetsbare groepen dreigen door bezuinigingen op verschillende terreinen getroffen te worden. Ik realiseer me echter wel dat er voor een groot probleem geen gemakkelijke oplossingen zijn.

De reactie van links ligt voor de hand. Kom niet aan het sociale zekerheidsstelsel. Het feit dat wijzigingen gepaard gaan met bezuinigingen geeft bijvoorbeeld de lokale SP een argument om de wijzigingen af te doen als a-sociaal. Daarmee los je de problemen van de verzorgingsstaat niet op. Het zou mij wat waard zijn als we een discussie zouden kunnen voeren over de wijzigingen in de wetten en regels én een discussie over de bezuinigingen. Als links blijft hangen in een conservatieve reflex waarbij alle veranderingen in het sociale zekerheidsstelsel die tot doel hebben te besparen per definitie slecht zijn, is er een risico dat de linkse partijen waardevolle verbeteringen over het hoofd zien. En daarmee doen ze dan vooral de mensen tekort die het sociale zekerheidsstelsel echt nodig hebben. Als we er nu niet in slagen de crisis in de verzorgingsstaat op te lossen, stort vanzelf het hele stelsel in elkaar. En dat zou catastrofaal zijn voor de mensen die het nodig hebben.